Gümrük Müşavirleri ve Disiplin Soruşturmaları

Eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulmasına ilişkin faaliyetler, gümrük mevzuatı hükümleri çerçevesinde, sahipleri ile bunların adına hareket edenler tarafından doğrudan temsil yoluyla veya gümrük müşavirleri tarafından dolaylı temsil yoluyla takip edilir ve sonuçlandırılır. Dolaylı temsilci sıfatıyla gümrük idarelerinde yapılan işlemler kapsamında gümrük müşavirlerinin karşılaşabilecekleri mali, idari ve adli sorumluluklar mevcut olup, çalışmamızda, disiplin hükümleri açısından gümrük müşavirlerinin karşılaştıkları durumlar ele alınmıştır.

Gümrük işlemleri kapsamında yapılan işlemler neticesinde beyannamenin 54 nolu hanesinde isim ve imzasının bulunması sebebiyle, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Geçici 6’ncı maddesi uyarınca işlem yapılması yönünde mütalaada bulunulan gümrük müşavirlerinin bu kapsamda sorumluluklarının tespiti açısından Gümrük Kanunu’nda yer alan “yükümlü” deyiminin açıklanması gerekmektedir.

Öncelikle, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda “yükümlü” deyimi, gümrük yükümlülüğünü yerine getirmekle sorumlu bütün kişiler olarak tanımlanırken; "Beyan sahibi" deyimi ise, kendi adına beyanda bulunan kişi veya adına beyanda bulunulan kişi olarak ifade edilmiştir (4458 sayılı Gümrük Kanunu Md. 3). Bunun yanı sıra, ithalatta gümrük yükümlülüğünde yükümlünün, beyan sahibi olduğu ve dolaylı temsil durumunda, hesabına gümrük beyanında bulunulan kişinin de yükümlü olacağı ifade edilmiştir. Görüleceği üzere Gümrük Kanunu hükümleri ile beyan sahibi olarak gümrük müşaviri ve hesabına beyanda bulunulan eşya sahibi yükümlü olarak kabul edilmiştir. Ancak dolaylı temsilde temsilcinin yükümlülüğü, beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bildiği veya mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlı tutulmuştur (Kanun Md. 181).

Ayrıca, aynı gümrük vergilerinin ödenmesinden birden çok yükümlünün sorumlu olduğu hallerde, bunlar söz konusu vergilerin ödenmesinden müştereken ve müteselsilen sorumlu olmakla birlikte, gümrük müşavirlerinin yükümlü olabilmeleri için beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bilmeleri veya meslekleri icabı ve mutat olarak bilmelerinin gerektiği durumların ortaya konulmuş olması şarttır.

Dolaylı temsilcinin, beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bildiği veya mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği durumların tespitinde;

-Gümrük beyannamelerinin beyanın hazırlanmasına esas alınan belge ve bilgilere uygun olmaması,

-Gümrük beyannamesi eki belgeler arasında çelişki bulunması halinde gümrük müşavirinin elindeki imkânlarla bu hususu araştırmamış olması,

-Gümrük beyannamesine eklenen belgelerin sahte, yanlış veya hatalı olduğunun ayrıca bir araştırmaya gerek duyulmaksızın anlaşılabilecek olması,

-Gümrük beyannamesine eklenen belgelerin ulusal ve uluslararası mevzuatın ön gördüğü formlara veya şartlara uygun olmaması,

-Beyanname kapsamı eşyanın cins, nevi ve niteliğinin herhangi bir tahlil veya detaylı bir incelemeye gerek kalmaksızın yapılacak fiziki incelemeyle veya beyanname eki belgelerde yer alan bilgilerden anlaşılabilmesine karşın, tarife yönüyle yapılan beyanın gümrük vergilerini ödememe veya noksan ödeme veya vergi dışı önlemlere tabi olmama sonucunu doğuracak nitelikte olması,

-Vergi kaybına neden olan işleme ilişkin olarak, sorumlulukları bu çerçevede ortaya konulmak şartıyla haklarında; Gümrük Kanunu, Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ve ceza koyan ilgili diğer kanunlar kapsamında takibatta bulunulması talebiyle fezleke, rapor veya iddianame düzenlenmiş olması,

Hallerinin varlığı araştırılacak ve söz konusu hallerden herhangi birinin mevcut olması halinde dolaylı temsile yetkili kişiler müştereken ve müteselsilen sorumlu tutulabileceklerdir [Gümrük Genel Tebliği (Tahsilat İşlemleri) (Seri No: 2) Md. 6].

Gümrük Kanunu’nun Geçici 6’ncı maddesinde mesleğinin vakar ve onuruna aykırı fiil ve hareketlerde bulunanlarla, görevin gerektirdiği güveni sarsıcı harekette bulunan meslek mensupları hakkında, ilk defasında uyarma, tekrarında ise kınama cezası uygulanacağı; görevini bağımsızlık, tarafsızlık ve dürüstlükle yapmayan veya kusurlu olarak yapan ya da bu Kanunda yer alan mesleğin genel prensiplerine aykırı harekette bulunan meslek mensupları için geçici olarak mesleki faaliyetten alıkoyma cezası uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Bununla birlikte, sahte belgelere dayanılarak yanlış beyanda bulunulduğunun, ancak bu durumun gümrük müşavirinin bilgisi dışında olduğunun, bununla birlikte, bir araştırma sonucunda gerçek durumun öğrenilebileceğinin Bakanlık merkez denetim elemanlarınca rapora bağlandığı durumlarda disiplin cezası verileceği belirtilmiştir.

Dolaylı temsil yoluyla yapılan beyanlarda genel itibariyle uygulamada; dış ticarete taraf firma tarafından gönderilen fatura/proforma fatura ve diğer belgeler üzerinde dolaylı temsilci tarafından teknik anlamda (GTİP tespiti, vergilerin belirlenmesi, ödeme ve teslim şekli vb.) yapılan çalışmalar neticesinde, taslak bir beyanname düzenlendiği, söz konusu taslak beyanname üzerinde gerekmesi halinde firma tarafından da kontrollerin sağlandığı, eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesi’ne varışından itibaren ise elde olunan bilgi ve belgeler doğrultusunda beyannamenin tescil edildiği bilinmektedir. Bunun yanı sıra, müdürlükçe/sistemce yapılan risk analizi sonucunda eşyanın muayene hat kriteri kırmızı/tam muayene olarak belirlenebildiği ve işlemlerin bu minvalde devam ettiği durumların da varlığı görülmektedir.

Son zamanlarda, idari para cezasına konu işlemler için gümrük müşavirleri hakkında disiplin soruşturması yürütüldüğü ve sonucunda yaptırım uygulandığı ancak söz konusu yaptırımların yargıya taşınması neticesinde müşavirlerin lehine olacak şekilde sonuçlandığı görülmektedir.

Nihayetinde; gümrük işlemlerinde tespit edilen uygunsuzluklar neticesinde düzenlenen idari para cezaları sonucunda, dolaylı temsilcinin gerek idari para cezası yönünden müteselsil sorumluluğu gerekse de disiplin hükümleri açısından sorumluluğu her bir olay bazında ayrı ayrı olmak üzere değerlendirilerek işleme konu edilmelidir. İnceleme neticesinde disiplin hükümlerinin uygulanması yönünde bir disiplin soruşturması açılmasına karar verilmesi halinde, Gümrük Kanunu’nda hüküm altına alınan hususlar ile birlikte, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun ilgili hükümleri bir arada değerlendirilirken, dolaylı temsil yoluyla gümrük işlemlerini yerine getiren gümrük müşavirlerinin sorumluluklarının ve bilgi/belgeye ulaşma ve sirayet etmek durumlarının gerektiği gibi araştırılması, müşavirin lehine olan hususların da disiplin soruşturmasına mesnet raporda belirtilmesi yerinde olacaktır.

Müşavirce elde olunan bilgi ve belgeler doğrultusunda işlemlerin yerine getirilmesi, belgelerin incelenmesinde herhangi bir uygunsuzluk tespit edilmemesi, belgelerin sahteliği ya da muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge olduğunun ayrıca bir araştırmaya gerek duyulmadan anlaşılmasının mümkün olmaması vb. hususlar karşısında,

Görevin icra edilmesinde mesleğinin vakar ve onuruna aykırı fiil ve hareketlerin bulunmaması, görevin elde olunan bilgi ve belgeler doğrultusunda yapılması ve herhangi bir kusurun bulunmaması ve de görevin gerektirdiği güveni sarsıcı herhangi bir hareketin olmaması hallerinde,

4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Geçici 6’ncı maddesi kapsamında disiplin cezası verilmesini gerektirecek bir fiilin bulunmadığı kanaatine ulaşılabilecektir.